Lityum ve iyot genel olarak dünyanın en çok ihtiyaç duyduğu endüstriyel hammaddelerdir. Lityum batarya pil teknolojisinde kullanılmakta iken iyot da lityum gibi ilaç/ecza sanayinde kullanılmaktadır.
Wiki’den aldığım bilgiye göre iyot: ilaç yapımında, tuzlarda, antiseptiklerde, gıda katkılarında, boyalarda, katalizörlerde ve fotoğrafçılıkta kullanılır. Ayrıca tentürdiyotta da iyot vardır. Eskiden apikal apseli dişlerin tedavisinde kullanılan iyot bu dişlerde renklenmeye yol açmaktadır.
Lityum ise bataryalar dışında,
“7-Up”, piyasaya “Bib-label Lithiated Lemon-Lime Soda” ismiyle sürülmüştür. İçecek, 1950 yılına kadar da lityum sitrat içermiştir. Şehir efsanelerine göre içeceğin ismindeki “7”, lityumun atom ağırlığından kaynaklıdır.
Lityum tuzları bipolar bozukluk tedavisinde, duygudurum dengeleyici olarak kullanılmaktadır. Lityumun bu etkisi 1949 yılında Avustralyalı psikiyatr John Cade tarafından belgelenmiştir. FDA, 1970 yılında lityumun etkili bir ilaç olarak tanındığını duyurmuştur.[1]
Lityumun hem depresyon hem mani üzerinde etkisi olsa da manik dönem üzerindeki etkisi daha belirgindir. Lityum, depresyon tedavisinde öteki antidepresanların etkisini güçlendirmek için de kullanılmaktadır.
Lityum, sindirilmesinin ardından, merkezi sinir sisteminde hızla yayılır ve çeşitli nörotransmitterler ve almaçlarla etkileşir. Norepinefrin salınımını azalttığı ve serotonin sentezini arttırdığı bilinmektedir. Mani üzerindeki etkisini ortaya çıkaran mekanizma bilinmemektedir.
Peki doğada nasıl bulunurlar ?
İyot Doğada yosunlarda mavi yeşil alglerde güncel olarak bulunur. Bir diğer kaynağı ise petrol doğal gaz yataklarında rezervuarın altındaki sudur. Çünkü eski denizel şartlar altında yosun ve alglerin rezervuardaki kalıntıları rezervuarda iyot depolanmasına neden olur. Japonya hem yosunlardan hem de doğal gaz yataklarındaki sulardan iyot üretmektedir.
Aşağıda 2012’den beri en çok iyot üretimi yapan ülkeleri grafik halinde görmektesiniz.
Bize en yakın, İran da ortadoğuda önemli bir iyot üreticisidir. daha sonra hindistan da ardından gelmektedir. Petrol ve doğal gaz sularından iyot üretimi yapılabilmesi için 30mg/L ya da ppm civarında iyot bulunduran sular yeterlidir. Ülkemizde iyot üretimi yapılmamaktadır ancak hindistan ve irandan iyot alıyoruz. https://www.indmin.com/Iodine.html
Tabiki hammadde olarak ucuz olabilir kilosu 30-40 dolar civarında..
Lityum ise doğada asidik magmatik kayaçlarda spodümen mineralleri içerisinde katı olarak bulunmakta, Asidik kayaçlarda gezen derin jeotermal saha sularında iyon halinde bulunmakta salar denilen tuz göllerinde tuzlarla beraber bulunmakta Şili deki salarlar ve Çindeki Qaidam basenindeki tuz göllerinden direkt lityum üretimi yapılmaktadır.
grafikten görebileceğiniz gibi 2018de tonu 18bin dolar yani kilosu 18 dolara satılmaktadır.
Lityumu ham lityum olarak satarsanız kilosuna 18 dolar isteyebilirsiniz. Ancak üzerine teknolojinizi koyar lityumu bataryaya dönüştürürseniz
67.7 milyar dolarlık bir piyasada işlem gören bir ürününüz olur. Şu an lityum elektrikli araba bataryalarında kullanılıyor. yani enerji depolama için en çok kullanılan hammadde lityumdan üretilen li-ion bataryalar.
Ülkemizde Lityum Çanakkale/TUZLA da jeotermal santralden geçen sene üretilmeye başlandı. İyot için ise TPAO’nun yeni açtığı kuyularında deneme çalışması yapması lazım. Çünkü iyot derişimi rezervuarda en çok petrol su kontağının hemen altındaki sulu zonda.. petrol üretimi yapıldıkça petrol ile beraber gelen su ile zamanla 50-60 yıllık kuyularda iyot derişimi azalmaktadır. Bunun için yeni keşfedilen kuyularda iyot üretimi daha uzun soluklu olacaktır.
Görüldüğü gibi lityum hidrojen tutma özelliği ile hidrojeni yakıt olarak kullanabilecek sistemlerin vazgeçilmez elementi ve enerji depolamada vazgeçilmez kaynak iken iyot da ecza sanayinin vazgeçilmez kaynağıdır. Her iki hammadde de ülkemiz için gerekli ve stratejik öneme sahiptir.
Özel sektörde jeotermal yatırımcılarının ikinci bir yatırım kaynağı olarak lityum değerlendirilebilir. diğer bir yandan hem özel hem de devlet kurumları iyot için yeni tesis yatırımı düşünmelidir.
Özellikle lityum Bor kadar değerli bir mineraldir.
Ülkemiz jeoloji mühendislerinin lityum ve iyot aramasını bilmesi kimya ve maden proses mühendislerinin ise kuyudan su ile çıkan bu hammaddelerin nasıl zenginleştirilmesi gerektiği hakkında bilgi sahibi olması gelecekte aranan mühendis olmalarını sağlar.
Sevgiyle kalın.